Florence Nightingale
Wie kent haar niet: Florence Nightingale, de beroemde “dame met de lamp”? Overal ter wereld staat zij symbool voor het beroep van verpleegkundige. Meer dan honderd jaar na haar overlijden wordt zij nog steeds geëerd om haar grenzeloze inzet en haar grote deskundigheid. Hoewel er tegenwoordig ook kritischer naar haar werk gekeken wordt, kan Florence Nightingale terecht beschouwd worden als de grondlegster van de moderne verpleegkunde.
Roeping
Florence Nightingale werd geboren op 12 mei 1820 in de Italiaanse stad Florence. Ze was de dochter van een rijke Engelse familie. Florence groeide op in Engeland en kreeg, zoals gebruikelijk in haar sociale klasse, een degelijke opvoeding. Al op jonge leeftijd begon ze haar gedachten op te schrijven. Op 7 februari 1837 noteerde ze:
God spoke to me and called me to His service
Ze voelde zich vanaf dat moment geroepen om iets bijzonders te doen, ook al wist ze toen nog niet precies wat.
Kaiserswerth
In 1850 bezocht Florence Nightingale de protestantse diaconessengemeenschap in Kaiserswerth, Duitsland. Daar ontmoette ze dominee Fliedner en zijn vrouw Frederieke. Zij geloofden dat iemand alleen een goede verpleegkundige kon zijn als die persoon zich door God geroepen voelde. Voor Florence werd op dat moment duidelijk wat haar roeping was: verpleegkundige worden.
Een jaar later keerde ze terug naar Kaiserswerth en bezocht ook katholieke liefdezusters in Parijs. Zo leerde ze de basisprincipes van goede zorg kennen. Haar keuze was opvallend, want van een vrouw uit haar stand werd verwacht dat ze trouwde en een gezin stichtte. Maar Florence koos bewust voor een ander pad: ze wilde iets doen aan de slechte zorg voor zieken.
Oorlog in de Krim
In 1854 kreeg Florence Nightingale de kans van haar leven. Er was oorlog uitgebroken op de Krim en de Engelse soldaten stierven in groten getale. Dat gebeurde niet alleen door kogels, maar vooral door ziektes als dysenterie, cholera en tyfus, veroorzaakt door slechte hygiëne en vervuiling. Ongeveer 20 procent van de Britse soldaten kwam in deze oorlog om. Het Britse thuisfront was geschokt en eiste actie.
De minister van Oorlog en vriend van Florence, Sidney Herbert, vroeg haar om met een groep verpleegsters orde op zaken te stellen. Met 38 vrouwen vertrok zij naar Scutari, bij Istanbul, waar Britse gewonden werden verzorgd. Wat ze aantrof, was ronduit rampzalig: vuile zalen, geen schoon water, geen keuken, nauwelijks personeel en een totaal gebrek aan hygiënische voorzieningen.
Gewondenverzorging in Scutari. Lithografie van Thomas Packer, 1855.
Lady with the lamp
Florence Nightingale en haar team kwamen aan in Scutari, bij Istanbul. Daar was de situatie rampzalig. De kazerne die als ziekenhuis diende, was vuil en ongezond: er was geen schoon water, geen keuken, nauwelijks artsen en verpleegkundigen, en de gewonden bleven maar binnenstromen. Nightingale was dag en nacht aanwezig om de gewonden te helpen. ’s Nachts liep ze met een lamp door de zalen, waardoor de soldaten haar liefkozend “the lady with the lamp” noemden. Een gewonde soldaat zei later:
“Wij konden haar schaduw wel kussen als die over ons heen viel.”
Toch bleven er veel mensen sterven in het hospitaal van Scutari. Florence dacht eerst dat dit kwam doordat de soldaten al te zwaar gewond waren toen ze aankwamen. Maar later bleek dat slechte hygiëne de belangrijkste oorzaak was. Onder het ziekenhuis zat een kapot riool dat infecties veroorzaakte. Nadat dit werd gerepareerd, daalde het aantal sterfgevallen snel.
Voor Nightingale was dit een pijnlijke ontdekking. Ze moest erkennen dat slechte hygiëne een groot deel van de doden had veroorzaakt. Vanaf dat moment werd ze een sterke voorvechter van schoon en hygiënisch werken in de zorg.
De kracht van cijfers
Florence Nightingale was niet alleen een bevlogen verpleegkundige, maar ook een pionier op het gebied van statistiek. Ze begreep dat cijfers overtuigender konden zijn dan woorden en gebruikte haar data om overheden en legerleiding onder druk te zetten.
Ze toonde aan dat het overgrote deel van de soldaten niet aan verwondingen, maar aan voorkombare ziekten stierf, veroorzaakt door gebrekkige sanitaire voorzieningen. Om dit zichtbaar te maken ontwierp ze haar beroemde pooldiagram (ook wel “rose diagram” genoemd), een van de eerste statistische diagrammen waarin kleuren werden gebruikt om oorzaken en aantallen duidelijk te onderscheiden. De grote blauwe vlakken in het diagram maakten in één oogopslag duidelijk dat infectieziekten de grootste doodsoorzaak waren.
Uitleg grafiek
Bovenstaand diagram heet “Diagram of the causes of mortality in the army in the East” en werd in 1858 gepubliceerd. Florence Nightingale stuurde het naar koningin Victoria.
Het laat per maand zien hoeveel soldaten per 1.000 stierven: door ziektes die te voorkomen waren (blauw), door verwondingen (rood), door andere oorzaken (zwart). Zoals te zien is stierven veruit de meeste soldaten aan besmettelijke ziekten. Ziekten die volgens Nightingale te voorkomen waren met goede verpleging.
Verplegen als vak
Na haar terugkeer in Engeland ontving Florence een groot geldbedrag als dank voor haar inzet. Ze gebruikte dit geld om in 1860 de eerste verpleegstersschool in Engeland op te richten, bij het St. Thomas’ Hospital in Londen.
In 1859 schreef ze haar kennis op in het boek Notes on Nursing. Dit werd binnen korte tijd hét standaardwerk voor verpleegkundigen wereldwijd. In het boek beschreef ze de belangrijkste principes van goede zorg. Het was opvallend hoe vooruitstrevend haar ideeën waren voor de 19e eeuw. Door dit werk kreeg zij de eretitel “grondlegster van de moderne verpleegkunde”.
Na de oorlog
Na haar terugkeer uit de Krimoorlog trok Florence zich steeds meer terug uit het openbare leven. Ze had last van gezondheidsproblemen en psychische klachten, mogelijk veroorzaakt door alles wat ze tijdens de oorlog had meegemaakt. Tegenwoordig zou men dit misschien een posttraumatisch stresssyndroom noemen. Ondanks haar zwakke gezondheid bleef ze vanuit huis brieven schrijven, projecten organiseren en zich inzetten voor betere zorg voor burgers en militairen. Voor haar werk kreeg ze verschillende hoge onderscheidingen.
Grondlegster
Florence Nightingale was geen heilige en ook geen eenzame heldin. Ze werkte samen met andere sterke vrouwen en profiteerde van haar welgestelde achtergrond. Dat maakte het voor haar mogelijk om invloed uit te oefenen. Toch was haar bijdrage uitzonderlijk. Als vrouw in de 19e eeuw zette zij de verpleging op de kaart als serieus beroep en pleitte ze voor betere gezondheidszorg.
Daarom wordt zij nog altijd terecht de grondlegster van de moderne verpleegkunde genoemd.
Racisme
Naast haar belangrijke werk in de zorg had Florence Nightingale ook ideeën die we nu kritisch bekijken. Ze leefde in een tijd waarin het Britse Rijk veel macht had over andere landen. Nightingale steunde dat systeem. Ze dacht dat westerse gewoonten en waarden, zoals hygiëne, onderwijs en religie, beter waren dan de gewoonten van andere culturen. Ze vond dat deze waarden moesten worden opgelegd aan andere bevolkingsgroepen om “vooruitgang” te bereiken.
In een rapport uit 1863 schreef ze over de slechte gezondheid van inheemse bevolkingen in koloniale scholen en ziekenhuizen. Ze gaf daarvoor vooral hun eigen leefwijze de schuld, en niet de slechte omstandigheden die door het koloniale systeem waren ontstaan. Ze verbond gezondheid en hygiëne aan westerse waarden en keek daardoor neer op andere culturen.
Deze racistische ideeën zijn een donkere kant van haar nalatenschap. Ze laten zien dat Florence Nightingale, net als veel anderen in haar tijd, deel uitmaakte van een koloniaal systeem. Ze was een invloedrijke hervormer, maar haar ideeën hielpen ook om ongelijke machtsverhoudingen in stand te houden.